KAMER: ANDERE INDICATIES

Bestaande medicijnen anders inzetten

Lees verder

Off-label-gebruik en drug rediscovery. Het is vaktaal voor een belangrijk aspect van goed gebruik van geneesmiddelen: medicijnen anders inzetten of bij andere indicaties dan waarvoor een middel eerder was ontwikkeld. Onderzoek moet aantonen of dit effectief én veilig kan.

Regelmatig worden middelen anders ingezet dan in de registratie staat. Dergelijk off-label-gebruik is soms noodzakelijk (bij kinderen bijvoorbeeld) en vaak nuttig. Maar er zijn wel risico’s aan verbonden. Zo bestaat er meestal minder ‘harde’ evidence over effectiviteit, veiligheid en doelmatigheid, omdat de beschikbare kennis niet systematisch is verzameld. Meestal ziet de fabrikant geen belang in het financieren van de benodigde studies, bijvoorbeeld omdat het gaat om relatief kleine aantallen patiënten of omdat het een goedkoop geneesmiddel zonder bescherming betreft. Met onderzoek op dit terrein vult het GGG-programma een duidelijke lacune.

Belangrijke dynamiek
Ook het inzetten van – soms al lang bestaande – middelen voor nieuwe indicaties (drug rediscovery) is een onderzoeksterrein voor GGG. Vaak zijn er al dan niet verwante diagnoses, waarbij een bepaald middel ook effect kan hebben. De dynamiek van het vinden van nieuwe indicaties is een belangrijk onderdeel van het

farmaceutische ontwikkelingsproces in de dagelijkse praktijk. Maar ook hier neemt de farmaceutische industrie meestal niet het voortouw. Hun wetenschappelijk onderzoek richt zich eerder op de indicaties waarvoor het bedrijf registratie aanvraagt. Het is dus noodzakelijk om publieke financiering van dergelijk onderzoek mogelijk te maken. Dat gebeurt onder meer via het GGG-programma.

Patiënten beter helpen
De patiënt wil een goede en effectieve behandeling. En artsen willen gericht en veilig voorschrijven. GGG speelt een onmisbare rol bij onderzoek dat zonder publieke middelen moeilijk tot stand komt. Dat is niet alleen relevant voor bijzondere groepen, zoals patiënten met een zeldzame ziekte. Ook mensen met een chronische aandoening hebben vaak veel baat bij goedkope, ‘oude’ medicijnen, die hun kwaliteit van leven sterk blijken te verbeteren. Het uiteindelijke doel: de registratie van de nieuwe toepassing, zodat het standaardzorg kan worden.

Jichtmedicijn met onverwacht effect bij vaatpatiënten
Arend Mosterd over colchicine bij vaatlijden: ‘Eeuwenoud middel tegen jicht kan levens redden’

Hart- en vaatziekten strijden in de westerse wereld om de eerste plaats van levensbedreigende aandoeningen. Naast leefstijl kan ook een ontsteking van de vaatwand meespelen. Is die te behandelen?

Roken, cholesterol en hoge bloeddruk zijn belangrijke risicofactoren die met leefstijl of medicatie te beïnvloeden zijn. Ontstekingen van de vaatwand spelen ook een rol bij het ontstaan van aderverkalking, maar daarvoor bestond nog geen adequate behandeling. Totdat Australische onderzoekers bij een kleine groep patiënten aantoonden dat colchicine het risico op een hartinfarct of herseninfarct aanzienlijk vermindert.

Oud medicijn
Arend Mosterd van de Werkgroep Cardiologische Centra Nederland (WCN): ‘Colchicine is een oud, goedkoop ontstekingsremmend middel tegen jicht. Het werkt ook bij een ontsteking van het hartzakje. Het wordt al vele jaren gebruikt en patiënten verdragen het meestal zonder ernstige bijwerkingen.

Het LoDoCo2-project, gefinancierd binnen het GGG-deelprogramma Drug Rediscovery, is een vervolg op het Australische onderzoek. We onderzoeken het effect bij zo’n 4.500 patiënten met vaatlijden in Nederland en Australië. Dat gebeurt met extra steun van drie generieke geneesmiddelenfabrikanten.’

Resultaten bevestigen
De oorspronkelijke studie was veelbelovend, maar de resultaten moeten volgens Mosterd met een grootschalig gerandomiseerd onderzoek worden bevestigd. ‘Vermindert eenmaal daags een dosis van 0,5mg daadwerkelijk het aantal infarcten of beroerten? We willen in drie jaar een afname van 30 procent proberen aan te tonen. Daarvoor gaan we colchicine vergelijken met een placebo.’

LoDoCo2 zal hopelijk niet alleen leiden tot een betere behandeling voor een grote groep patiënten tegen geringe kosten, aldus Mosterd. De onderzoekers willen ook ‘het pad effenen’ voor volgende onderzoeken naar nieuwe indicaties voor bestaande medicijnen.

Veel te besparen
Als LoDoCo2 de resultaten van de oorspronkelijke studie inderdaad bevestigt, verbetert dit de behandeling van patiënten met vaatlijden. Mosterd: ‘En aangezien colchicine een goedkoop medicament is, kan de uitkomst bovendien een kostenbesparing van 29 miljoen euro per jaar opleveren.’

Meer weten?


Tekst: Marc van Bijsterveldt
Foto: Frans Nijssen

Neusspray voor kinderen met zeldzaam syndroom
Conny van Ravenswaaij over kinderen met PMS: ‘Neusspray met insuline helpt zonder veel bijwerkingen’

Kinderen met het zeldzame PMS-syndroom missen een stuk erfelijk materiaal. Ze hebben een verstandelijke beperking en vaak ook gedragsproblemen. Genezing kan niet, maar een al bestaand middel helpt wel.

Het Phelan-McDermid-syndroom (PMS) is een uiterst zeldzame aandoening die niet te genezen is. In Nederland zijn er zo’n 60 kinderen en 35 volwassenen met PMS. De behandeling is erop gericht symptomen te onderdrukken of het kind er zo goed mogelijk mee te leren omgaan. Uit eerder onderzoek bij zes kinderen bleek dat een neusspray met insuline gunstig uitpakt op ontwikkeling en gedrag. Nader onderzoek moest aantonen of behandelaars de spray inderdaad als aanvullende therapie konden adviseren.

Positief effect
Het effect is onderzocht door de groei in ontwikkeling in gedrag tijdens een periode met een placebo te vergelijken met die tijdens een periode met insulineneusspray.

Conny van Ravenswaaij van UMC Groningen: ‘De neusspray had een positief effect op zowel ontwikkeling als gedrag, vooral bij kinderen ouder dan drie jaar.’

Betere neusspray nodig
Er waren geen ernstige bijwerkingen. Wel hadden sommige kinderen tijdelijk irritatie van de neus of ze kregen een bloedneus. Om dit soort bijwerkingen te verminderen, moet de neusspray gebruiksvriendelijker worden. Van Ravenswaaij: ‘Nu zit er metacresol in, een conserveringsmiddel dat het neusslijmvlies kan irriteren. Het is nu nog niet bekend wat het effect van langdurig gebruik is op het neusslijmvlies.’

Op basis van de resultaten wordt met ouders en zorgverzekeraars een richtlijn geschreven voor artsen die betrokken zijn bij de zorg rond PMS. In die richtlijn komt informatie over de begeleiding van kinderen met PMS en de plaats van insulineneusspray hierin.

Registratie van ervaringen
Ook beschrijft de richtlijn hoe een arts op een zinvolle manier een proefbehandeling met de neusspray kan geven. Onderdeel wordt daarnaast een centrale registratie van de ervaringen met het gebruik van de neusspray.

Meer weten?


Tekst: Marc van Bijsterveldt
Foto boven: Ed Regeer
Op de foto rechts: Larissa Kuiper, een meisje met PMS

Ontstekingsremmer bij hartoperaties: belangrijke bijvangst
Diederik van Dijk over dexamethason bij hartoperaties: ‘Onbesliste hoofdvraag, onverwachte vondst’

Dexamethason is een beproefd ontstekingsremmend middel. Het blijkt hartpatiënten onder 75 jaar ook te kunnen helpen een operatie beter te doorstaan. De uitdaging is te voorspellen bij wie dit effect zich voordoet.

Dexamethason wordt veel voorgeschreven bij reuma. Maar deze goedkope, eenvoudig toe te dienen ontstekingsremmer is ook in zwang bij hartoperaties. Door de onvermijdelijk toegebrachte verwonding, gaat zo’n operatie namelijk gepaard met een ontstekingsreactie. Die helpt de patiënt er juist weer bovenop te komen. Maar bij sommige hartpatiënten is deze reactie te hevig, met soms zware complicaties tot gevolg: longontsteking, nierfalen, beroerte of zelfs de dood. Een dosis dexamethason vlak voor de operatie voorkomt deze complicaties vaak.

Geen harde conclusies
Toch zijn niet alle artsen enthousiast. Er zijn ook patiënten, stellen zij, met slechts een zwakke ontstekingsreactie.

En die moet juist niet onderdrukt worden. Een grootscheeps onderzoek onder 4.500 hartpatiënten in acht Nederlandse hartcentra had een eind aan de controverse moeten maken. Maar de studie leverde een nét niet significant resultaat op. Het verschil in kans op complicaties – de primaire uitkomstmaat – was te klein om harde conclusies te kunnen trekken.

Beter voor de patiënt
Maar de bijvangsten van het onderzoek zijn zeer opvallend, zegt onderzoeker Diederik van Dijk, anesthesioloog-intensivist bij UMC Utrecht. Zo kregen patiënten onder de 75 jaar minder longontstekingen en bleven gemiddeld korter op de intensive care. Dat is beter voor de patiënt, én je kunt er al snel miljoenen mee besparen.

Een mooie bijvangst, maar de onderzoeksresultaten als zodanig waren dus onvoldoende significant voor een aanpassing van de officiële richtlijnen. Dexamethason wordt dan ook nog altijd niet algemeen als behandeling geaccepteerd.

Gericht toedienen
Van Dijk: ‘Vervolgonderzoek moet uitwijzen welke biomarkers in het bloed een te heftige ontsteking kunnen voorspellen. Zodat we het middel uiteindelijk alleen hoeven te geven aan de mensen die er echt wat aan hebben.’

Meer weten?


Tekst: Machteld Bouman
Foto rechts: Evert-Jan Daniëls (HH)

← Vorige kamer
Projecten in de catalogus
Volgende kamer →
Video
Contact

Verstuur