Slotbeschouwing op verleden, heden en toekomst van goed gebruik van geneesmiddelen

GGG 10 jaar onderweg

Tijdens een talkshow onder leiding van Joost Hoebink op het GGG-jubileumcongres 2022 keken verschillende direct betrokkenen terug naar 10 jaar GGG-programma, beschouwden zij de actualiteit én wierpen een blik in de toekomst. Wat is er al bereikt? Wat zijn de wensen voor het vervolg? En welke urgente vraagstukken vragen om meer onderzoek en innovatie?

Een van de mensen van het allereerste GGG-uur is Douwe Breimer, emeritus-hoogleraar Farmacologie in Leiden en lang voorzitter van de GGG-programmacommissie. ‘Het programma sloot goed aan bij waarmee ik als wetenschapper zelf bezig was. In 1976 hield ik in Leiden mijn oratie ‘Farmacotherapie op maat’. Dat is inmiddels een gevleugelde uitdrukking in de wereld van goed gebruik van geneesmiddelen. En het blijft een van de belangrijkste uitdagingen voor een onderzoeksprogramma als dit.’ Benien Vingerhoed-van Aken, die samen met Saco de Visser bij ZonMw aan de wieg stond van het GGG-programma: ‘Toen we van start gingen, was er nog veel versnippering in de financiering van onderzoek op dit terrein. Dat heeft GGG onder één paraplu gebracht. Met een centrale rol voor de patiënten. Zorgprofessionals en onderzoekers zijn actief betrokken, maar ook de farmaceutische industrie en verzekeraars.’

Gevarieerd én goed

GGG fungeert als platform waar deze partijen bij elkaar kunnen komen, van elkaar leren en kunnen samenwerken aan goed gebruik van geneesmiddelen in de praktijk. Catherijne Knibbe, ziekenhuisapotheker in het St. Antonius Ziekenhuis en in Leiden hoogleraar Grondslagen van de individuele farmacotherapie, was een van de eerste commissieleden. ‘Ik weet nog goed dat we na de opening van de eerste call dachten: krijgen we wel genoeg aanvragen? Nou, dat hebben we geweten. De eerste keer waren het er al meer dan 250, waarvan er een heleboel echt goed waren. Ook de variëteit was enorm, van voorstellen rond dosering bij kinderen tot projecten voor coaching van apothekers. We zijn altijd streng geweest: een project moet niet alleen relevant zijn, maar ook een hoge kwaliteit hebben. Soms lieten we thematisch belangrijke voorstellen toch zitten, omdat de kwaliteit onvoldoende was. Zo kies je de beste projecten uit de veelheid.’

‘GGG is een platform waar alle partijen bij elkaar komen, van elkaar leren en samenwerken aan goed gebruik van geneesmiddelen in de praktijk.’

Betrouwbare financieringsbron

Tijdens de talkshow werd wel duidelijk dat GGG alom wordt gezien als betrouwbare financieringsbron voor een brede selectie aan vragen rondom het goed gebruik van bestaande geneesmiddelen. Martin van der Graaff, voorzitter van twee GGG-commissies, ziet veel in innovatie van bestaande praktijken op dit terrein. ‘In proeftuinen kun je heel mooi experimenteren hoe je zaken anders kunt aanpakken. Zo kom je ook tot relevante vernieuwing in het gebruik van geneesmiddelen.’ GGG voorziet volgens hem in een behoefte. ‘Alle partijen die een rol hebben bij de ontwikkeling en het gebruik van geneesmiddelen nemen deel. De vraagstukken uit de praktijk krijgen een plek, maar de crux is: hoe kunnen we het verder brengen? Aandacht voor implementatie blijft cruciaal.’

Eerder méér GGG

In de beschouwing op de toekomst van onderzoek naar goed gebruik van geneesmiddelen, klinkt de term ‘urgentie’ vaak terug. Lonneke Timmers, secretaris van de wetenschappelijke adviesraad van Zorginstituut Nederland: ‘Ik hoop in de toekomst eerder meer GGG te zien dan minder. Er is nog belangrijk onderzoek te doen, terwijl veel goede en relevante studievoorstellen niet gehonoreerd kunnen worden.

Zo kunnen we maatschappelijk zeer relevante vraagstukken rond dure geneesmiddelen, die een rol spelen bij vergoedingsbeslissingen, nog altijd onvoldoende kwijt.’ Jan Benedictus, namens de Patiëntenfederatie Nederland in de GGG-raad, is het daarmee eens. En de rol van de patiënt is voor dat soort onderzoek cruciaal, zegt hij. ‘Voor patiënten is er in farmacotherapeutische zorg op maat nog veel winst te behalen. Ook relevant: het ontwikkelen van manieren om beter samen te beslissen.’

‘Geen gebruik geneesmiddelen’?

Benedictus heeft nog een suggestie: ‘Ik denk soms wel eens: misschien wordt het tijd voor een ZonMw-programma Geen Gebruik Geneesmiddelen. Bij goed gebruik hoort immers ook het gedegen uitzoeken of je kunt minderen of zelfs stoppen.’ Dat laatste vindt Teun van Gelder, internist-klinisch farmacoloog in Leiden en lid van diverse GGG-commissies, zeker een uitdaging. ‘Je ziet bijvoorbeeld te vaak dat mensen in de laatste levensfase nog allerlei preventieve medicijnen slikken. Daar kun je gewoon mee stoppen. Maar ook in een lopende behandeling kan dat vaak prima, als de ziekte bij een patiënt in remissie is. Of biomarkers vinden om te zien bij wie je dat stoppen misschien juist weer beter níét kunt doen. Ook op het gebied van dit soort vraagstukken kan het GGG-programma een cruciale rol blijven vervullen.’

Lees hier het volledige verslag van het panelgesprek tijdens het GGG-jubileumcongres 2022. De quotes hieronder komen deels ook van deelnemers aan het congres, een jaarlijkse ontmoetingsplek voor iedereen die betrokken is onderzoek en innovatie rond goed gebruik van geneesmiddelen.

Lees verder

Marco Blanker, huisarts-epidemioloog in het Groningse UMCG

‘Het is cruciaal dat de eerste lijn een stevige plek heeft in geneesmiddelenonderzoek. Zo’n 95% van de vragen van patiënten wordt binnen de eerste lijn opgelost. Dat gebeurt lang niet altijd met geneesmiddelen, maar die spelen uiteraard wel vaak een rol in de behandeling. In de eerste lijn missen we een infrastructuur om met elkaar onderzoek te doen. Samen bouwen aan een studie is dan lastig. De academische afdelingen huisartsengeneeskunde kennen het GGG-programma goed. Vanuit het Consortium Onderzoek Huisartsen –waarin GGG een rol speelt – werken we nu aan de infrastructuur om als eerstelijnsprofessional makkelijker studies met je patiënten te kunnen doen.’

Maaike Lamers, Lareb

‘Ik ben hier namens Moeders van Morgen, een zwangerschapsregister onder de vlag van Lareb. Als wetenschappelijk medewerker verzorg ik de voorlichting, bijvoorbeeld op onze kennispagina’s. We adviseren zwangere vrouwen die medicijnen gebruiken en hun zorgverleners. Het is lastig om in de zwangerschap geneesmiddelenonderzoek te doen. Voor GGG is zwangerschap een belangrijk thema. Bijna 80% van de zwangere vrouwen gebruikt weleens een medicijn, terwijl we van veel middelen niet weten of die wel veilig zijn. Of andersom: vrouwen gebruiken soms een medicijn juist niet, terwijl ze het wel nodig hebben. Ook dat kan nadelig zijn, voor de vrouw én voor het kind.’

Abdullah Ali, apotheek Monster

‘Ik neem al een paar jaar deel aan het GGG-congres om goed op de hoogte te blijven van wat er gaande is. En om nieuwe kennis weer mee te nemen naar de praktijk. Ik was dit jaar bij een sessie over antibioticagebruik, met drie erg interessante studies. Bijvoorbeeld hoe je na een blindedarmoperatie met twee dagen antibiotica net zo goed af bent als met de gebruikelijke vijf. Dat kan ik meenemen in de gesprekken met patiënten om te beslissen of je een middel misschien korter kunt inzetten. Voor de toekomst zijn bijzondere groepen een belangrijk onderzoeksthema. Bijvoorbeeld geneesmiddelengebruik door ouderen of mensen met een verstandelijke beperking. Die zitten nu vaak nog niet in de trials, waardoor de kennis eigenlijk onvolledig is.’

Hans van Welsum, MIND

‘Ik ben hier namens MIND, een koepel in de ggz waarbij ook veel cliënten- en familieorganisaties zijn aangesloten. Ik heb een rol in Ypsilon, voor familieleden en naasten van mensen met psychosegevoeligheid. In de behandeling versterken behandelaar, cliënt en naasten elkaar. Met name die laatsten worden nogal eens vergeten. Terwijl die alleen al voor het lezen van een etiket soms hard nodig zijn. In de psychiatrie zijn naasten onmisbaar om te signaleren dat het misschien minder goed gaat. Ik heb zelf een farmaceutische achtergrond. Ik vind de kruisbestuiving tussen de disciplines heel goed. Een relevant thema? Ik denk vooral de communicatie en afstemming rondom de cliënt. Zeker als het om geneesmiddelen gaat.’

Marlies Schrijvers, Hogeschool Utrecht

‘Ik ben docent verpleegkunde en heb bij UMC Utrecht net twee ZonMw-projecten over het verbeteren van therapietrouw afgerond. Die heb ik hier gepresenteerd. Een van de opbrengsten is een richtlijn voor verpleegkundigen. Therapietrouw blijft een belangrijk thema voor het GGG-programma. Medicijnen zijn cruciaal, maar als iemand ze niet neemt zoals bedoeld heb je er nog niets aan. Voor de toekomst vind ik de positie van de verpleegkundigen bij medicijngebruik relevant. De nieuwe richtlijn biedt handvatten gebaseerd op evidence. Maar als verpleegkundigen doen we dingen toch vaak gewoon omdat we ze al jaren zo doen.’

Kim de Jager, Erasmus MC

‘Ik studeer biomedische technologie en ben hier om deelnemers te verleiden de landelijke eindtoets over medicatieveiligheid te doen. Ik kende GGG al, want mijn vader is apotheker. Ik vind het superleuk om hier te horen waar de innovaties zitten. Zelf doe ik nu een onderzoeksstage over het 3D-printen van medicijnen. Dus dat sluit goed aan. Wat ik hier leer is dat patiëntenparticipatie in onderzoek relevant is. Ook repurposing van geneesmiddelen spreekt me erg aan. GGG kan bijdragen aan het verhogen van de efficiëntie en aan innovaties die de doelmatigheid vergroten. Nieuwe technologieën zijn weliswaar duur, maar je kunt er uiteindelijk ook heel goed kosten mee besparen.’

Rutger van Mierlo, Maastricht University

‘Ik zit in mijn laatste jaar geneeskunde en doe nu in Heerlen mijn wetenschapsstage bij de cardiologie. Het inspireert me wel om hier te horen over patiëntenparticipatie in onderzoek. In mijn stage heb ik met hartrevalidatie te maken. Voor de toekomst vind ik vooral preventie een relevant onderzoeksthema. Hoe kom je samen met de patiënt tot een goede combinatie van geneesmiddelen en leefstijladviezen? Die twee kunnen elkaar heel goed versterken in de behandeling. Hartpatiënten krijgen al een berg medicatie mee. Om een nieuw infarct te voorkomen, kun je veel bereiken met een mooie wisselwerking tussen medicatie en gezonder leven.’

Anton Ussi

Marjon Cnossen

Gabe Sonke

Juul van den Reek

Teun van Gelder

Charlotte Bekker

Mira Staphorst

Aris Prins, Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie

‘Verschuiving van zorg van de tweede naar de eerste lijn vergroot de uitdagingen rondom de zorgverlening in die eerste lijn. Om deze transitie mogelijk te maken en innovatie te blijven stimuleren, is een impuls nodig van onderzoek gericht op én uitgevoerd vanuit de eerste lijn. Voor het GGG-programma ligt er een uitdaging om dat te ondersteunen en mogelijkheden te creëren voor projecten op dit terrein.’

Selma Tromp, Federatie Medisch Specialisten

‘Om resultaten uit het GGG-programma sneller te laten landen in de dagelijkse praktijk, is het nodig ze een plaats te geven in de kwaliteitscyclus. Relevante resultaten moeten sneller in richtlijnen terechtkomen. Het helpt dat richtlijnen in de medisch specialistische zorg steeds meer modulair ingericht zijn, en ook per module onderhouden en geactualiseerd kunnen worden. Voor verspreiding van nieuwe kennis zijn er voor de wetenschappelijke verenigingen diverse tools beschikbaar, zoals e-learnings en zelfs games. Het zou mooi zijn te meten in hoeverre het voorschrijfgedrag ook daadwerkelijk verandert. Als we dit blijven evalueren, kunnen we er weer van leren en zo ook weer vervolgvragen voor nieuw onderzoek krijgen.’

Ton de Boer, College ter Beoordeling van Geneesmiddelen

‘De belangrijkste uitdaging is het selecteren van de relevante onderwerpen rond kwaliteit van zorg én kosteneffectiviteit. GGG zou meer top-down onderwerpen kunnen aanwijzen, die door onderzoekers uitgewerkt moeten worden. Ook pleit ik voor meer controle op de praktische haalbaarheid van een studie, voorafgaand aan financiering. Bijvoorbeeld door eerst een pilot te doen. Of door patiënten vooraf te vragen of zij bereid zijn aan de studie mee te doen. Verder zou het mooi zijn als GGG-studies kunnen leiden tot labelveranderingen van een geneesmiddel. Wat mij betreft zet het programma dus in op meer projecten rond drug repurposing.’

Jako Burgers, Nederlands Huisartsen Genootschap

‘Het GGG-programma levert veel kennis op over de toepassing van geneesmiddelen in de dagelijkse praktijk. Daarbij is er steeds meer aandacht gekomen voor onderzoek in de eerste lijn. Ook staat GGG open voor gebruik van andere onderzoeksmethoden dan klassieke RCT’s. Het meedenken vanuit het programma over het optimaliseren van onderzoek in de eerste lijn, bijvoorbeeld via het Consortium Onderzoek Huisartsgeneeskunde, draagt in belangrijke mate bij aan het voortgezette succes van GGG.’

Gerard Schouw, Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen

‘Het unieke aan GGG is de hechte samenwerking met veel partners die zich verantwoordelijk voelen voor goed gebruik van geneesmiddelen. Het begrip GGG is ingeburgerd en goed gebruik is niet meer uitzonderlijk, maar regel. Sterke punten van het programma zijn het verbinden van wetenschap met praktijk en de grote en hechte groep mensen die blijvend samenwerken. Het drukbezochte jaarlijkse congres laat dit mooi zien. De focus van het programma is nu op betere inzet van bestaande medicijnen. De belangrijkste toekomstige uitdaging is preventie. Met welke preventieve medicatie kunnen we ziekten of dure behandelingen voorkomen? De kennis hierover is veel te summier. Werk aan de winkel!’

Video
Contact

Verstuur